نشست علمی »آموزش از نگاه نو: تئوری انتخاب برای والدین و معلمان«  با حضور پژوهشگران و متخصصان حوزه آموزش و پرورش در تاریخ 11 اسفند 1403 در سالن جلسات پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش از ساعت 10 الی 12  برگزار شد. این نشست که به همت پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و پژوهشکده خانواده و مدرسه برگزار گردید، به بررسی کاربرد تئوری انتخاب در بهبود فرآیند تعلیم و تربیت اختصاص داشت. دکتر قدسی احقر، رئیس پژوهشکده خانواده و مدرسه و مدیر نشست، در سخنان بخش آغازین نشست، بر اهمیت توجه به کودکان و نوجوانان به عنوان آینده سازان جامعه اشاره نمود  و  با مورد توجه قرار دادن سرعت تغییرات همه جانبه در کشور برضرورت تداوم مطالعه ، پژوهش و استفاده از یافته­های نوین روان­شناختی در نظام تعلیم و تربیت  تأکید نمود.

سخنرانی نخست: کاربرد تئوری انتخاب برای والدین و معلمان

در نخستین بخش نشست، دکتر طیبه یگانه استادیار گروه آموزش خانواده و جامعه شناسی پژوهشکده خانواده و مدرسه، سخنرانی خود را با عنوان »کاربرد تئوری انتخاب برای والدین و معلمان« ارائه نمود. وی با اشاره به علاقه روز افزون فرزندان و دانش آموزان نسبت به فضای مجازی و کاهش انگیزه تحصیلی، بر لزوم بهبود روش­های تعامل والدین و معلمان با فرزندان و دانش آموزان تأکید کرد.

دکتر یگانه در ادامه به اهمیت حرکت از روان شناسی کنترل بیرونی به سمت روان شناسی کنترل درونی در تعلیم و تربیت اشاره نمود. سپس به معرفی تئوری انتخاب که مبتنی بر روان­شناسی کنترل درونی است به عنوان یکی از تئوری های کاربردی برای کمک به تعلیم و تربیت بهتر کودکان و نوجوانان در خانه و مدرسه با تأکید بر نقش آن در بهبود روابط والدین- فرزند و معلم-دانش آموز و همچنین تسهیل پیشرفت تحصیلی پرداخت.

از دیگر مباحث مطرح شده توسط دکتر یگانه اشاره به مفاهیم مهم تئوری انتخاب مانند مفهوم نیازهای اساسی، دنیای کیفی، دنیای ادراکی، آموزش مسئولیت­پذیری و خوب فکر کردن به فرزندان و دانش­آموزان بود که در این راستا بر اهمیت حضور والدین و معلمان به عنوان افراد حمایت کننده و بانشاط در دنیای کیفی دانش­آموزان تأکید نمود. دکتر یگانه خاطر نشان ساخت والدین و معلمان باید نسبت به آموزش رفتارهای مسئولانه به فرزندان و دانش­آموزان جهت تأمین و برآورده ساختن نیازهای دانش­آموزان اقدام نمایند. همچنین ایشان با تأکید بر این­که محیط­های یادگیری باید پاسخگوی نیازهای اساسی دانش­آموزان باشند، با اشاره به چگونگی ارضای هر یک از نیازهای اساسی در محیط­های یادگیری سخنرانی خود را در بخش نخست به پایان رساند.

سخنرانی دوم: مدرسه کیفی

در ادامه نشست دکتر مریم رستمی استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان سخنرانی خود را با موضوع بررسی عوامل متعدد در کاهش انگیزش تحصیلی دانش­آموزان ارائه نموده و فلسفه و عملکرد نوینی از آموزش بر پایه تئوری انتخاب که به مدرسه کیفی می انجامد را تبیین کردند.

در ادامه دکتر رستمی با ارائه­ی تحلیلی از تحول تاریخی نظام تعلیم و تربیت به ضرورت به کارگیری رویکردهای روان­شناختی نوین در آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان، با تکیه بر انگیزش درونی اشاره نمود تا به این ترتیب بتوان محیط یادگیری ایجاد نمود تا در آن دانش­آموزان به استفاده از حداکثر توانایی­های بالقوه خود ترغیب شوند، فعالیت های تحصیلی دانش آموزان از کیفیت بالایی برخوردار شود، مسئولانه رفتار کنند و به احساس خوشایندی از حضور در مدرسه دست یابند.

دکتر رستمی در راستای دستیابی به مدرسه کیفی، به بیان مفاهیم کلیدی این مدرسه به شرح ذیل پرداخت: 

5. کفایت و شایستگی (Competence):  در مدرسه کیفی گلسری هر فعالیت تنها با دو نمره "شایسته" یا "ناتمام" ارزیابی می شود. هیچ "مردودی" وجود ندارد و هیچ کس نمره پایین نمی­گیرد. هدف آن عدم آسیب به سلامت روانی دانش­آموزان و ارتقای سطح کیفیت فعالیت­های تحصیلی می­باشد؛ چرا که اساساْ تا دانش آموزی در سطح کفایت درسی را نیآموزد رها نمی شود.
5.  روابط (Relationships): روابط کارکنان با دانش آموزان، دانش­آموزان با دانش­آموزان و کارکنان با کارکنان بر اساس محبت و احترام است.
5.  برتری (Excellence): در این مدرسه هر ساله تعدادی کار کیفی توسط دانش­آموزان  انجام می­شود.
5.  حضور (Attendance): حضور در مدرسه و پرهیز از تأخیر و غیبت معیاری است که دانش آموزان به آن متعهد می­باشند.
5.  آموزش روش حل مسأله (Mediation): با آموزش روش حل مسأله مانند میانجیگری، مذاکره و گفتگوی سازنده وقتی تعارض یا مسأله­ای در رابطه بین دو نفر به وجود می آید، از طرفین خواسته می شود برای رفع آن به مذاکره و گفت­و­گوی سازنده بپردازند.

دکتر رستمی با اشاره به ویژگی­های مدرسه کیفی بیان نمود هدف از مدرسه کیفی اداره یک مدرسه انسان دوستانه است که در آن برای همه دانش آموزان امکان پیشرفت و در نتیجه موفق شدن فراهم می شود، با همه دانش آموزان با مهربانی و گرمی رفتار می گردد، آنها می آموزند که با هم کار کنند و به انجام کار کیفی ترغیب می شوند. در مدرسه کیفی گلسر، به دانش‌آموزان و معلمان تئوری انتخاب آموزش داده می‌شود تا در ایجاد یک محیط حمایت‌کننده، مراقبت‌کننده و ایجاد روابط سالم که به موفقیت کمک می‌کند، به یک نقطه مشترک برسند.

بخش پایانی: جمع­بندی از آنچه بیان شد پیوند میان کاربرد تئوری انتخاب برای والدین و معلمان و دستیابی به مدرسه کیفی

دکتر یگانه با اشاره به اهمیت آگاهی والدین و معلمان از کاربست تئوری انتخاب در تعامل با فرزندان و دانش آموزان، اشاره نمود بعد از آموختن تئوری انتخاب توسط والدین و معلمان، انتظار داریم نگاه والدین و معلمان به تعلیم و تربیت فرزندان و دانش آموزان تغییر یابد. برای مثال دیگر با سوالاتی مانند» چرا فرزند یا دانش آموز من در برابر انجام تکالیف مقاومت می­کند؟»،» چرا فرزند یا دانش آموز من پرخاشگری می‌کند؟» یا » چرا فرزند یا دانش آموز من از حضور در مدرسه دلسرد شده است ؟» از جانب والدین و معلمان مواجه نشویم. چون والدین و معلمان به این شناخت و باور دست می­یابند که هر رفتار فرزند یا دانش آموز با هدف تلاش برای ارضای حداقل یک نیاز از پنج نیاز اساسی او شکل گرفته است. در واقع بعد از آموختن تئوری انتخاب هر رفتار دانش­آموز هدفمند تلقی می­شود. بنابراین زمانی که با رفتارهایی مانند مقاومت در برابر انجام تکالیف، پرخاشگری یا دلسردی مواجه می­شویم باید بپرسیم کدام یک از پنج نیاز اساسی در فرزند یا دانش آموز من برآورده نشده است که او مقاومت می­کند، پرخاشگری می کند یا دلسردی نسبت به فعالیت تحصیلی یا حضور در کلاس دارد؟.

دکتر رستمی نیز تأکید کرد از فرزند و دانش­آموزتان لذت ببرید. به احتمال فراوان بخش زیادی از رفتارهای ناخواسته­ای که با آن مواجه می­شوید از لحاظ رشدی مناسب است. گرچه نباید رفتار اخلالگر را تحمل کنید اجازه ندهید رفتار "معمولی" که گهگاه از فرزند و دانش­آموزتان سر می زند، در مقابل عشق شما به فرزند و دانش­آموز و لذتی که از وجود آنها می برید قرار بگیرد. دورنمای امور را در نظر بگیرید و به یاد داشته باشید با وضعیت "در حال پیشرفت" سروکار دارید.

در پايان نشست، دكتر احقر با جمع بندي مباحث مطرح شده، بر اهميت هم قدم شدن با پیشرفت­های روزافزون همه جانبه در جامعه و لزوم تداوم مطالعه، پژوهش و استفاده از رویکردهای نوین روان­شناختی در امر تعلیم و تربیت بهتر کودکان و نوجوانان تأکید نمود. وی خاطر نشان کرد که تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان با استفاده از روانشناسی کنترل درونی مي­تواند با افزایش انگیزش درونی، اراده و مسئولیت­پذیری در کودکان و نوجوان دستیابی به پیشرفت تحصیلی را تسهیل و جذاب نماید.

توصیه­ ها:

• آموزش و توانمندسازي والدین و معلمان: توصیه می­شود والدین و معلمان مفاهیم اساسی تئوری انتخاب مانند رفتاری کلی، دنیای کیفی، مسئولیت­پذیری را در امر تعلیم و تربیت فرزندان و دانش آموزان بیاموزند و به فرزندان و دانش آموزان نیز انتقال دهند. اين امر نيازمند برگزاري دوره هاي آموزشي و كارگاه­هاي تخصصي است.
• سرمايه گذاري در ایجاد و گسترش مدارس کیفی: هنوز به شکل دقیق و با استانداردهای لازم مدرسه کیفی در ایران وجود ندارد. اما مدارس زیادی هستند که در این راستا در حال تلاش هستند. توصیه می­شود در آموزش و پرورش کشور به طور جدي برای ایجاد مدارس کیفی سرمايه گذاري شود تا بتوان از مزاياي متعدد آن در بهبود فرآيندهاي تعلیم و تربیت بهره­مند شد.

در نهایت این نشست علمی با پرسش و پاسخ شرکت­ کنندگان به پایان رسید و مورد استقبال قرار گرفت.