گزارش نشست علمي-تخصصي «تحول در آموزش و پرورش: مدرسه تراز» با مشاركت پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و انجمن علمي ترويج علم در تالار اميركيبر دانشگاه تهران
در راستاي مشاركت با انجمن علمي ترويج علم در برگزاري مراسم هفته ترويج علم كه از تاريخ 17 تا 22 آبان ماه 1404 برگزار مي گردد، پژوهشگاه مطالعات آموزس و پرورش اقدام به برگزاري يك نشست تخصصي تحت عنوان «تحول در آموزش و پرورش: مدرسه تراز» نمود. اين نشست با حضور صاحب نظران، اعضاي هيات علمي پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و اساتيد دانشگاهي در روز يكشنبه مورخ 18/8/1404 از ساعت 10 تا 12 در تالار اميركبير دانشگاه تهران برگزار شد. مديريت اين نشست علمي تخصصي را دكتر سيد محمد حسين حسيني، پژوهشگر پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، به عهده داشت.
هدف از برگزاري اين نشست تبیین مولفه‌های عینی مدرسه تراز و تدوین نقشه راه اجرایی برای تبدیل نظریه‌های تربیتی به برنامه‌های عملیاتی در سطح مدرسه بود. سخنرانان اين نشست دكتر حيدر توراني (هيات علمي پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش) ، دكتر مهدي نامداري پژمان (هيات علمي دانشگاه فرهنگيان )و دكتر مرضيه دهقاني (عضو هيات علمي دانشگاه تهران) بودند. در ادامه به پاره اي از مطالب هر سخنران پرداخته مي شود.
دكتر توراني در ارائه خود تحت عنوان «مدير تحول گراي مدرسه، راهبر پروژه هاي تغيير» مطرح نمود كه:
مديران و راهبران مدارس كشور در فرآيند و گذر تغييرات مهم آموزشي و تربيتي به سر مي برند و هر ساله به بهانه تغييرات مختلف از جمله كتاب هاي درسي در قالب بسته هاي آموزشي و يا ابلاغ طرح ها و برنامه هاي جديد از جمله مدرسه تراز از سوي ستاد، وضعيت و موقعيت هاي يادگيري جديدي را در مدرسه محل كار خود شاهد بوده و نياز به فهم و درك تغيير و علل و مراحل اعمال تغيير دارند. چنانچه با مراحل تغيير واقعي و مديريت آن آشنايي نداشته و تدبير درست نينديشند، عملا اسير دام ها و تله هاي بي تدبيري و ناشي گري در تغيير مي شوند.
ايشان در ادامه اين چنين مطرح كردند كه «تا چيزي را نفهميم، نمي توانيم تغييرش دهيم.» كه منظور از فهميدن ابتدا نگرش و بينش درست و سپس كسب مهارت، شايستگي و قابليت لازم در تغييرات مورد نظر است. در ادامه به تعريف مفاهيمي همچون «پروژه»، «تغيير» ،«راهبري» و «كوچينگ» پرداخته و مطرح نمودند كه در هنگامه تولد هر ايده جديد و نوآورانه اي گروه هايي همچون «موافقان تغيير» و «مخالفان تغيير» رخ مي نمايد. در پايان بحث خود چنين نتيجه گيري كردند كه:
هر تغييري به مثابه يك نوآوري، يا در مدرسه شكل گرفته و اجرايي مي شود و يا از سطح مديريت بالاتر براي اجرايي شدن به مدارس ابلاغ مي شود. در هر دو حال، مديران مدارس بايد زمينه هاي تبيين، توجيه، آموزش، پذيرش و اجراي آن را در مدرسه خويش را فراهم كنند. هر تغيير يا نوآوري به مثابه يك پروژه تغيير شناخته مي شود و مدير و رهبر اثر بخش مدرسه بايد قادر باشد به كمك همه ذينفعان مدرسه اين تغييرات را به درسيت شناخته و با علم و مهارت مناسب مديريت ، نظارت، كنترل و هدايت و راهنمايي كند.
سخنران بعدي دكتر دهقاني بود كه مطالب خود را تحت عنوان « نحوه اجرا و چگونگي تربيت متوازن دانش آموزان» ارائه داد. ايشان به تصويب سند تحول بنيادين به عنوان «منشور تربيت در جمهوري اسلامي» در سال 1390 اشاره كرده و مطرح كردند كه پس از 14 سال هنوز نظام آموزشي با همان چالش هاي قبلي كه شامل مواردي همچون «حافظه محوري»، «افت كيفيت تربيت»، «موضوع معلم» و «فاصله ميان مدرسه و زندگي واقعي دانش آموزان» است، روبرو هستيم. علت اين امر «داشتن سند، اما نداشتن نقشه راه اجرايي» دانستند. سپس به مفهوم «مدرسه تراز» پرداختند:
مدرسه اي است كه با تكيه بر مباني اسلامي و ايرناي، در تمام ساحت هاي تربيتي رشد متوازن دانش آموزان را دنبال كرده، همه اركان خود (مديريت، معلم، برنامه درسي، محيط و خانواده) را با اهداف سند تحول منطبق مي سازد.
ايشان در ادامه به ابعاد اصلي مدرسه تراز اشاره كردند كه شامل «مديريت و راهبري تربيتي: رهبري تحول آفرين، تلصميم گيري مشاركتي، برنامه ريزي مبتني بر سند تحول»، «برنامه درسي و يادگيري: آموزش معنادار،تلفيق ساحت هاي تربيتي، يادگيري براي زندگي»، «محيط تربيتي: فضاي ايمن، معنوي، با نشاط و عدالت محور»، «كنشگران تربيتي: تعامل مومنانه معلم، دانش آموز و خانواده در فرايند تربيت»، «نتايج تربيتي» و «پرورش انسان تراز جمهوري اسلامي در شش ساحت تربيتي» است.
در بخشي از ارائه خود به كاستي ها و چالش هاي طرح مدرسه تراز اشاره كردند:
- فقدان ابزار اجرايي روشن: شاخص ها كلي اند، ساز وكار، ابزار، فرم و بودجه مشخص نيست.
- عدم تامين منابع مالي و نيروي انساني لازم
- كمبود آموزش تخصصي براي مديران و معلمان
- ابهام در مسئوليت ها: نقش اداره، منطقه و مدرسه به درستي تفكيك نشده است.
- پراكندگي در سياست ها: هماهنگي ميان پژوهشگاه، سازمان پژوهش، معاونت هاي مختلف و مدارس ضعيف است.
- خطر تكرار تجربه طرح تعالي: ممكن است مثل طرح تعالي، درگير فرم گرايي و گزارش سازي شود.
در نهايت نقشه راه پيشنهادي خود را براي اجراي واقعي «مدرسه تراز» در ايران طي ده گام مشخص ارائه دادند.
سخنران آخر دكتر نامداري پژمان، مطالب خود را تحت عنوان « مدرسه تراز، در بسترهاي ناتراز: بازخواني چالش هاي عدم تحقق » ارائه داد. ايشان ارائه خود را با يك پرسش آغازين به شرح زير شروع كردند:
ما چهارده سال است از تصويب سند تحول بنيادين گذرانده ايم، اما چرا مدرسه ي ايراني هنوز در آستانه تحول ايستاده است؟ آيا مشكل از نارسايي در «الگو» ست، يا ناكامي در «بستر»؟
سپس مولفه هاي مدرسه تراز را شامل «برنامه تربيت»، «محيط تربيت»، «رهبري و مديريت»، «ارزشيابي»، «خانواده»، «جامعه محلي و عوامل محيطي»، «مربيان و هم ياران» و «دانش آموز و تشكل هاي دانش آموزي» دانستند. در ادامه بحث خود به معرفي پنج بستر ناتراز پرداختند كه به ترتيب شامل «بستر ناتراز اول: مديريت متمركز، مدرسه بي اختيار»، «بستر ناتراز دوم: نابرابري در توزيع فرصت ها و شكاف عدالت»، «بستر ناتراز سوم: ناهماهنگي در گفتمان و گسست زباني»، «بستر ناتراز چهارم: معلم، فراموش شده اصلي»، «بستر ناتراز پنجم: معماري ناهمگون و فضاهاي تربيت ستيز» و «بستر ناتراز ششم: تامين معلم، با رويكردهاي غير علمي » است. در نهايت راهبردهايي همچون «راهبرد اول: گذار از مديريت متمركز به حكمراني مشاركتي»، «راهبرد دوم: تامين منابع انساني توانمند»، «راهبرد سوم: عدالت تربيتي»، « راهبرد چهارم: توليد گفتمان مشترك، ترويج زبان تحول» و «راهبرد پنجم: معماري فضاهاي تربيت آفرين» را به صورت مشروح مطرح كردند.
پس از ارائه سخنرانان، اعضاي ميزگرد كه شامل سه نفر شهر دكتر شهره حسين پور (مدير هماهنگي امور پژوهشي پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش)، دكتر مژگان فرهبد (عضو هيات علمي پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش) و دكتر ويدا رحيمي نژاد (عضو هيات علمي پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش) بودند، با توجه به مباحث مطرح شده، نظرات خود را مطرح و از بحث جمع بندي نمودند.
دكتر فرهبد بر مفهوم تغيير و تحول متمركز شده و به نقد هاي سازنده زيادي كه از طرح مدرسه تراز شده است اشاره كردند كه بسيار ارزشمند هستند، اما بايد مراقب بود كه اين نقدها منجر به كنارگذاشتن اين طرح نشود، دانش آموزان اين نسل آموزش به روش هاي گذشته را نمي پذيرند و شروع طرح مدرسه تراز در پاسخگويي به اين نياز دانش آموزان بوده است. مدرسه تراز مي خواهد فردي را تربيت كند كه متعهد، با اخلاق، مسئوليت پذير، خلاق باشد و حداقل يك مهارت را ياد بگيرد. همه مي دانيم كه مشكلات وجود دارد، اما بايد از جايي و زماني اين تحول در مدارس را شروع كرد، الان آموزش و پرورش به دنبال اين تحول است، پس بايستي آموزش و پرورش را همراهي كنيم و همچنين به يك فهم مشترك برسيم، از طرفي بايستي توسعه حرفه اي معلم را جدي بگيريم. پيشنهاد من اين است كه بياييد به اجرايي شدن اين طرح كمك نماييم.
دكتر رحيمي نژاد نيز به موضوع تحول پرداخت و عنوان كرد كه هميشه موضوع تحول در آموزش و پرورش و مدارس مورد نظر بوده است و در واقع منظور تحول در كليه فعاليت هاي آموزشي و پرورشي مدارس مورد نظر است و براي رسيدن به اهداف مورد نظر اين طرح بايستي لايه هاي مختلف آموزش و پرورش در يك راستا و به صورت منسجم پيش بروند و به موضوع توانمند سازي معلمان نيز توجه ويژه شود.
دكتر حسين پور عضو ديگر ميزگرد نيز با اشاره به مفيد بودن جلسه اشاره كردند. در سال تحصيلي گذشته 1404-1403 در حدود ده درصد از مدارس دولتي تحت پوشش اين طرح قرار بگيرند كه 50 درصد غير دولتي و 50 درصد خاص و در سال تحصيلي جاري 1405-1404 در حدود چهل درصد مدارس دولتي و 50 درصد مدارس غير دولتي و 50 درصد مدارس دولتي خاص قرار بود كه تحت پوشش اين طرح قرار بگيرند. در اجراي اين طرح بايستي به موانع مختلف اين طرح نيز توجه شود، تا زماني كه موانع طرح يا به عبارتي موانع تغيير شناخته نشوند، مخالفان تغيير همچنان وجود خواهند داشت. هر چند وجود مخالفان موجب بررسي زواياي مختلف طرح مي شود، اما به گونه اي موجب صرف انرژي براي تبديل مخالفان به موافقان مي گردد. از طرفي بايستي بسترهايي كه براي انجام اين طرح نياز است، مهيا گردد. خوب بود كه مديراني كه مجري اجراي اين طرح بودند در اين جلسه حضور داشتند تا مشكلات و موانع را از ديد خود مطرح مي نمودند. مقرر است كه هر مدرسه اي با خودش سنجيده شود. اگر مدرسه اي در جلب مشاركت والدين مشكل دارد، بايستي براي تحول در اين بخش برنامه ريزي كرده و سپس ميزان پيشرفت آن مدرسه با سال قبل همان مدرسه مورد ارزيابي قرار گيرد. در واقع هر مدرسه اي وضعيت خود را ديده و براي رفع مشكلات خود برنامه ريزي مي كند. در نهايت ما بايد به نقش كنش گري خود به عنوان يك صاحب نظر يا صاحب تجربه بايد توجه داشته باشيم و مشخص كنيم كه چه كمكي در اجراي اين طرح از ما بر مي آيد.
